-
1 átt
[auʰtʰ:]I. f áttar, áttir1) страна света2) сторона; направление◊vera á báðum [tveimur] áttum með e-ð — быть в нерешительности, колебаться относительно чего-л.
þat nær engri átt — а) это невозможно, об этом не может быть и речи; б) это бессмысленно
II.pp и 2 л. sg praes ind от eiga II -
2 ÁTT
* * *I) f.1) family, race;* * *1.f. a family, race, v. ætt and compds; for a fuller account of this word see ætt, p. 760.2.and ætt, f., pl. áttir and ættir [Germ. acht = Lat. ager, praedium, a rare and obsolete word in Germ.], plaga caeli, quarter; just as quarter refers to the number four, so átt seems to refer to eight: átt properly means that part of the horizon which subtends an arc traversed by the sun in the course of three hours; thus defined,—meðan sól veltist urn átta ættir, Sks. 54; ok þat eru þá þrjár stundir dags er sól veltist um eina sett, id.; the names of the eight áttir are, útnorðr á., north-west; norðr á., north; landnorðr á., north-east; austr a., east; landsuðr á., south-east; suðr á., south; útsuðr á., south-west; vestr á., west; four of which (the compounds) are subdivisions; átt is therefore freq. used of the four only, Loki görði þar hús ok fjórar dyrr, at hann mátti sjá ór húsinu í allar áttir, … to all (i. e. four) sides, Edda 39: or it is used generally, from all sides, þá drífr snær ór öllum áttum, Edda 40; drífa þeir til ór öllum áttum (= hvaðanæva), Hkr. i. 33; norðrætt, Edda 4, 23; hence a mod. verb átta, að; á. sik, to find the true quarter, to set oneself right, cp. Fr. s’orienter.COMPDS: áttaskipan, áttaskipti, áttaviltr. -
3 EIGA
* * *I)(á, átta, áttr), v.1) to own, possess (Starkaðr átti hest góðan);2) to have (eiga börn, föður, móður, vin);eiga konu, to have her for wife;hann átti Gró, he was married to G.;hann gekk at eiga Þóru, he took Th. for his wife, he married Th.;enga vil ek þessa eiga, I will not marry any of these;eiga heima, to have a home, to live (þeir áttu heima austr í Mörk);eiga sér e-t = eiga e-t (Höskuldr átti sér dóttur, er Hallgerðr hét);eiga ván e-s, to have hope of a thing, to reckon upon;eiga hlut at or í e-u, to have a share in a thing, to be concerned in;eiga vald á e-u, to have within one’s power;3) to be under obligation, be obliged, have to do a thing;tólf menn, þeir er fylgð áttu með konungi, who were bound to attend the king’s person;á ek þar fyrir at sjá, I am bound (I have) to see to that;átti Hrútr för í Vestfjorðu, H. had to go to the V.;4) to have a right (claim) to, be entitled to (eiga högg ok höfn í skóginum);eiga mál í e-m, to have a charge against one;eiga rétt á sér, to have a (personal) claim to redress;5) to keep, hold;eiga fund, þing, samkvámu, stefnu, to hold a meeting;eiga kaupstefnu, to hod a market;eiga orrustu við e-n, to fight a battle with one;eiga högg við e-n, to exchange blows with one;eiga illt við e-n, to quarrel with;eiga tal (or mál) við e-n, to speak, converse with one;6) as an auxiliary with pp. = hafa (þat er við áttum mælt);eiga skilit, to have stipulated;7) to have to (skal Þ. eigi at því eiga at spotta);eiga hendr sínar it verja, to have to act in self-defence;eiga um vandræði at halda, to be in a strait;8) eiga e-m e-t, to owe to one (mun æ, hvat þú átt þeim er veitir);þat muntu ætla, at ek mun eiga hinn bleika uxann, that the fawn-coloured ox means me;10) with preps.:eiga e-t at e-m, to have something due from one, to expect from one (þat vil ek eiga at þér, at þú segir mér frá ferð þinni);to deserve from one (ok á ek annat at þér);þeir er mikit þóttust at sér eiga, had much in their power;eiga e-t eptir, to have to do yet, to have left undone (þat áttu eptir, er erfiðast er, en þat er at deyja);to leave behind one (andaðist ok átti eptir tvá sonu vaxna);eiga e-t saman, to own in common;eiga skap saman, to agree well, be of one mind;eigi veit ek, hvárt við eigum heill saman, whether we shall live happy together;eiga saman, to quarrel, = eiga deild saman;eiga um við e-n, to have to deal with (við brögðótta áttu nú um);þar sem við vini mína er um at eiga, where my friends are concerned;eiga e-t undir e-m, to have in another’s hands;Njáll átti mikit fé undir Starkaði ok í Sandgili, N. had much money out at interest with St. and at Sandgil, er sá eigi vel staddr, er líf sitt á undir þinum trúnaði, whose life depends on thy good faith;eiga mikit (lítit) undir sér, to have much (little) in one’s power;far þú við marga menn, svá at þú eigir allt undir þér, that the whole matter rests in thy own hands;hann sá, at hann átti ekki undir sér, that he had no influence;eiga við e-n, to have to do with, fight with (brátt fundu þeir, at þeir áttu þar ekki við sinn maka);ekki á ek þetta við þik, this is no business between thee and me;eiga gott (illt) við e-n, to be on good (bad) terms with one;eiga við konu, to have intercourse with, = eiga lag (samræði) við konu;recipr., eigast við, to deal with one another; fight, quarrel;eigast við deildir, to be engaged in strife;áttust þeir höggvaskipti við, they exchanged blows with one another.f.1) possession;kasta sinni eigu, leggja sína eigu, í e-t, to take possession of;2) property.* * *pret. átti; pret. subj. ætti, pres. eigi; pres. ind. á, 2nd pers. átt (irreg. eigr, Dipl. v. 24), pl. eigum, 3rd pers. pl. old form eigu, mod. eiga; imperat. eig and eigðu; sup. átt; with suffixed neg. pres. ind. 1st pers. á’k-at, 2nd pers. átt-attu; pret. subj. ættim-a: [Gr. ἔχω; Goth. aigan; A. S. âgan; Hel. êgan; O. H. G. eigan; Swed. äga; Dan. eje; Engl. to owe and own, of which the former etymologically answers to ‘eiga,’ the latter to ‘eigna’]:—to have, possess.A. ACT.I. denoting ownership, to possess:1. in a proper sense; allt þat góz sem þeir eiga eðr eigandi verða, D. N. i. 80; hann eigr hálfa jörðina, Dipl. v. 24; Björn hljóp þá á skútu er hann átti, Eb. 6; Starkaðr átti hest góðan, Nj. 89; þau áttu gnótt í búi, 257; hón á allan arf eptir mik, 3; átti hón auð fjár, Ld. 20; ef annarr maðr ferr með goðorð en sá er á, Grág. i. 159; annat vápnit, ok á þat Þorbjörn, en Þorgautr á þetta, Ísl. ii. 341; eignir þær er faðir hans hafði átt, Eb. 4; í ríki því er Dana konungar höfðu átt þar lengi, Fms. xi. 301, Rb. 494, Eb. 54, 118, 256, 328, Sturl. ii. 60, Eg. 118; e. saman, to own in common, Grág. i. 199; ef tveir menn eigo bú saman, ii. 44; e. skuld (at e-m), to be in debt, Engl. to owe; en ef hann átti engar skuldir, if he owed no debts, i. 128; þar til átti honum ( owed him) meistari Þorgeirr ok þá mörk, D. N. iv. 288 (Fr.); e. fé undir e-m, to be one’s creditor, Nj. 101; in mod. usage, e. fé hjá e-m, or ellipt., e. hjá e-m.2. in a special sense;α. eiga konu, to have her to wife; hann átti Gró, Eb. 16; hann átti Ynghvildi, 3; Þorgerðr er (acc.) átti Vigfúss, … Geirríðr er (acc.) átti Þórólfr, 18; hann gékk at eiga Þóru, he married Thora, id.; Þuríði hafði hann áðr átta, Thorida had been his first wife, 42; enga vil ek þessa e., I will not marry any of these, Nj. 22; Björn átti þá konu er Valgerðr hét, 213, 257; faðir Hróðnýjar er átti Þorsteinn, Landn. 90; Ásdísi átti síðar Skúli, S. was A.’s second husband, 88; Þorgerðr er átti Önundr sjóni, 89; Vigdís er átti Þorbjörn enn digri, 87; Árnþrúðr er átti Þórir hersir, 66; Húngerð er átti Svertingr, 6l, 86, and in numberless passages: old writers hardly ever say that the wife owns her husband—the passages in Edda 109 (vide elja) and Nj. 52 (til lítils kemr mér at eiga hinn vaskasta mann á Íslandi) are extraordinary—owing to the primitive notion of the husband’s ‘jus possessionis’ (cp. brúðkaup); but in mod. usage ‘eiga’ is used indiscriminately of both wife and husband; Icel. even say, in a recipr. sense, eigast, to own one another, to be married: þau áttust, they married; hann vildi ekki at þau ættist, hann bannaði þeim að eigast, he forbade them to marry:—to the ancients such a phrase was almost unknown, and occurs for the first time in K. Á. 114.β. eiga börn, to have children, of both parents; áttu þau Jófriðr tíu börn, J. and her husband had ten bairns, Eg. 708; hann átti dóttur eina er Unnr hét, Nj. 1; þau Þorsteinn ok Unnr áttu son er Steinn hét, Eb. 10, Nj. 91, 257; áttu þau Þórhildr þrjá sonu, 30; e. móður, föður, to have a mother, father, Eb. 98; vænti ek ok, at þú eigir illan föður, id.γ. the phrase, e. heima, to have a home; þeir áttu heima austr í Mörk, Nj. 55; því at ek tek eigi heim í kveld, þar sem ek á heima út á Íslandi, 275; in mod. usage = to live, abide, in regard to place, cp. the questions put to a stranger, hvað heitir maðrinn? hvar áttu heima? used in a wider sense than búa.δ. eiga sér, to have, cp. ‘havde sig’ in Dan. ballads; Höskuldr átti sér dóttur er Hallgerðr hét, Nj. 3; ef hann á sér í vá veru, Hm. 25, (freq. in mod. use.)3. without strict notion of possession; e. vini, óvini, to have friends, enemies, Nj. 101; hverja liðveizlu skal ek þar e. er þú ert, what help can I reckon upon from thee? 100; e. ván e-s, to have hope of a thing, to reckon upon, 210; e. til, to have left; ekki eigu it annat til ( there is nothing left for you) nema at biðja postulann. Jóh. 623. 22: in mod. usage e. til means to own, to have left; hann á ekkert til, he is void of means, needy; eiga góða kosti fjár, to be in good circumstances, Ísl. ii. 322; e. vald á e-u, to have within one’s power, Nj. 265; the phrase, e. hlut at e-u, or e. hlut í e-u, to have a share, be concerned with; eptir þat átti hann hlut at við mótstöðumenn Gunnars, 101, 120; þar er þú ættir hlut at, where thou wast concerned, 119; mik uggir at hér muni eigi gæfu-menn hlut í e., 179: hence ellipt., e. í e-u, to be engaged in, chiefly of strife, adversity, or the like; thus, e. í stríði, fátaekt, baráttu, to live, be deep in struggle, want, battle, etc.II. denoting duty, right, due, obligation:1. to be bound, etc.; þeir menn er fylgð áttu með konungi, the men who owed following to (i. e. were bound to attend) the king’s person, Fms. vii. 240; á ek þar fyrir at sjá, I am bound to see to that, Eg. 318; Tylptar-kviðr átti um at skilja, Eb. 48; þeir spurðu hvárt Njáli þætti nokkut e. at lýsa vígsök Gunnars, Nj. 117; nú áttu, Sigvaldi, now is thy turn, now ought thou, Fms. xi. 109, Fs. 121; menn eigu ( men ought) at spyrja at þingfesti, Grág. i. 19; þá á þann kvið einskis meta, that verdict ought to be void, 59; ef sá maðr á ( owns) fé út hér er ómagann á ( who ought) fram at færa, 270; nú hafa þeir menn jammarga sem þeir eigu, as many as they ought to have, ii. 270; tíunda á maðr fé sitt, … þá á hann þat at tíunda, … þá á hann at gefa sálugjafir, i. 202:—‘eiga’ and ‘skal’ are often in the law used indiscriminately, but properly ‘ought’ states the moral, ‘shall’ the legal obligation,—elska skalt þú föður þinn og móður, þú skalt ekki stela, where ‘átt’ would be misplaced; sometimes it is merely permissive, gefa á maðr vingjafir at sér lifanda, ef hann vill, a man ‘may’ whilst in life bequeath to his friends, if he will, id.; maðr á at gefa barni sínu laungetnu tólf aura, ef hann vill, fyrir ráð skaparfa sinna, en eigi meira nema erfingjar lofi, a man ‘may’ bequeath to the amount of twelve ounces to his illegitimate child without leave of the lawful heir, etc., 203; ef þat á til at vilja, if that is to happen, Fas. i. 11.2. denoting claim, right, to own, be entitled to, chiefly in law phrases; e. dóm, sakir, to own the case, i. e. be the lawful prosecutor; ok á sá þeirra sakir, er …, Grág. i. 10; eðr eigu þeir eigi at lögum, or if they be not entitled to it, 94; e. mál á e-m, to have a charge against one, Nj. 105; e. rétt á e-u, to own a right; sá sem rétt á á henni, who has a right to her, K. Á. 16; þeir sögðu at þeim þótti slíkr maðr mikinn rétt á sér e., such a man had a strong personal claim to redress, Nj. 105; hence the phrase, eiga öngan rétt á sér, if one cannot claim redress for personal injury; þá eigu þeir eigi rétt á sér, then they have no claim to redress whatever, Grág. i. 261; e. sök, saka-staði á e-u, to have a charge against; þat er hann átti öngva sök á, Nj. 130; saka-staði þá er hann þótti á eiga, 166; kalla Vermund eigi ( not) eiga at selja sik, said V. had no right to sell them, Eb. 116: hence in mod. usage, eiga denotes what is fit and right, þú átt ekki að göra það, you ought not; eg ætti ekki, I ought not: in old writers eiga is seldom strictly used in this sense, but denotes the legal rather than the moral right.β. eiga fé at e-m (mod. e. hjá e-m), to be one’s creditor, Grág. i. 90, 405, Band. 1 C: metaph. to deserve from one, ok áttu annat at mér, Nj. 113; e. gjafir at e-m, 213; in a bad sense, kváðusk mikit e. at Þráni, they had much against Thrain, 138.γ. the law phrase, e. útkvæmt, fært, to have the right to return, of a temporary exile, Nj. 251: at hann skyli eigi e. fært út hingat, Grág. i. 119; ok á eigi þingreitt, is not allowed to go to the parliament, ii. 17; e. vígt, Grág., etc.III. denoting dealings or transactions between men (in a meeting, fight, trade, or the like), to keep, hold; þætti mér ráðliga at vér ættim einn fimtardóm, Nj. 150; e. orrustu við e-n, to fight a battle, Fms. i. 5, Eg. 7; e. högg við e-n, to exchange blows, 297; e. vápna-viðskipti, id., Fms. ii. 17; eiga handsöl at e-u, to shake hands, make a bargain, x. 248; e. ráð við e-n, to consult, hold a conference with, Nj. 127; e. tal við e-n, to speak, converse with one, 129; e. mál við e-n, id., Grág. i. 10; e. fund, to hold a meeting, Nj. 158; e. þing, samkvámu, stefnu, to hold a meeting, Eg. 271; þetta haust áttu menn rétt (a kind of meeting) fjölmenna, Eb. 106; e. kaupstefnu, to hold a market, exchange, 56; e. féránsdóm, Grág. i. 94; e. gott saman, to live well together, in peace and goodwill, Ld. 38; e. illt við e-n, to deal ill with, quarrel with, Nj. 98; e. búisifjar, q. v., of intercourse with neighbours, Njarð. 366; e. drykkju við e-n, to be one’s ‘cup-mate,’ Eg. 253; e. við e-n, to deal with one; ekki á ek þetta við þik, this is no business between thee and me, Nj. 93; gott vilda ek við alla menn e., I would live in goodwill with all, 47; e. við e-n, to fight one; eigum vér ekki við þá elligar (in a hostile sense), else let us not provoke them, 42; eðr hvárt vili it Helgi e. við Lýting einn eðr bræðr hans báða, 154; brátt fundu þeir, at þeir áttu þar eigi við sinn maka, Ld. 64; Glúmr kvað hann ekki þurfa at e. við sik, G. said he had no need to meddle with him, Glúm. 338; e. um að vera, to be concerned; ekki er við menn um at e., Nj. 97; þar sem við vini mína er um at e., where my friends are concerned, 52; við færi er þá um at e., ef Kári er einn, there are fewer to deal with, to fight, if K. be alone, 254; við brögðótta áttu nú um, Fms. v. 263; ætla ek at oss mun léttara falla at e. um við Svein einn, iv. 80; Sveinn svarar, at þeir áttu við ofrefli um at e., that they had to deal with odds, 165.β. almost as an auxiliary verb; e. skilt (skilit), to have stipulated; hafa gripina svá sem hann átti skill, Fms. vi. 160; þat átta ek skilit við þik, ii. 93; sem Hrani átti skilt, iv. 31; e. mælt, of oral agreement; sem vit áttum mælt með okkr, xi. 40; þá vil ek þat mælt e., 124: in mod. usage e. skilit means to deserve, eg á ekki þetta skilit af hér, etc.γ. sometimes used much like geta; við því átti Búi eigi gert, B. could not guard against that, Fms. i. 117, cp. xi. 109:—also, e. bágt, to be in a strait, poor, sickly; e. heimilt, to have at one’s disposal, Eb. 254.IV. to have to do; skal Þorleifr eigi ( not) e. at því at spotta, Eb. 224; e. hendr sínar at verja, to have to defend one’s own hands, to act in self-defence, Nj. 47; e. e-m varlaunað, to stand in debt to one, 181; e. um vandræði at halda, to be in a strait, Eb. 108; e. erindi, to have an errand to run, 250; en er þeir áttu um þetta at tala, when they had to talk, were talking, of this, Stj. 391; e. ríkis at gæta, to have the care of the kingdom, Nj. 126; en þó á ek hverki at telja við þik mægðir né frændsemi, i. e. I am no relation to thee, 213; ok ætti þeir við annan at deila fyrst, 111; e. mikið at vinna, to be much engaged, hard at work, 97; e. e-t eptir, to have left a thing undone, 56; e. för, ferð, to have a journey to take, 11, 12; hann átti þar fé at heimta, 261; e. eptir mikit at mæla, 88.2. metaph. in the phrases, e. mikit (lítið) ‘at’ ser, or ‘undir’ sér, to have much (or little) in one’s power; margir menn, þeir er mikit þóttusk at sér e., Sturl. i. 64; far þú við marga menn, svá at þú eigir allt undir þér, go with many men, so that thou hast the whole matter in thy hands, Ld. 250; en ávalt átta ek nokkuð undir mér, Vígl. 33; kann vera at hann eigi mikit undir sér, Fas. i. 37; eigum heldr undir oss ( better keep it in our own hands), en ganga í greipar þeim mæðginum, Fs. 37; sem þeir, er ekki eigu undir sér, who are helpless and weak, Þorst. St. 55; e. þykisk hann nokkut undir sér, i. e. he bears himself very proudly, Grett. 122; þetta ráð vil ek undir sonum mínum e., I will leave the matter in my sons’ hands, Valla L. 202; e. líf sitt undir e-m, to have one’s life in another’s hands, Grett. 154; mun ek nú senda eptir mönnum, ok e. eigi undir ójöfnuði hans, and trust him not, 110: hence in mod. usage, e. undir e-u, to risk; eg þori ekki að e. undir því, I dare not risk it: e. saman, to have or own in common; the saying, það á ekki saman nema nafnið, it has nothing but the name in common; rautt gull ok bleikt gull á ekki saman nema nafn eitt, Fms. v. 346: the proverb, þeygi á saman gamalt og ungt, Úlf. 3. 44; e. skap saman, to agree well; kemr þú þér því vel við Hallgerði, at it eigit meir skap saman, you are quite of one mind, Nj. 66; eigi veit ek hvárt við eigum heill saman, I know not whether we shall have luck, i. e. whether we shall live happy, together, 3.β. to deal with one another (sam-eign); er vér skulum svá miklu úgæfu saman e., that we are to have so much mischief between us, Nj. 201; e. e-t yfir höfði, to have a thing hanging over one’s head, Sks. 742.V. to agree with, to fit, to suit one:1. with acc., það á ekki við mig, it suits me not, it agrees not with me.2. with dat., medic. to agree, heal, the sickness in dat., thus the proverb, margt á við mörgu, cp. ‘similia similibus curantur,’ Vidal. ii. 109.3. absol. to apply to; at hann skyldi eigi trúa lágum manni rauðskeggjuðum, því at meistarinn átti þetta, the description suited to the master, Fms. xi. 433; þat muntu ætla, at ek muna e. hinn bleika uxann, that the dun ox means me, Vápn. 21.B. REFLEX., in a reciprocal sense, in the phrase, eigask við, to deal with one another, chiefly to fight; en er þeir höfðu langa hríð við átzk, when they had fought a long time, Eb. 238, 74; eigask við deildir, to be engaged in strife, 246; áttusk þeir höggva-viðskipti við, they came to a close fight, Fms. i. 38; áttusk þeir fá högg við, áðr …, they had a short fight before …, Eg. 297; fátt áttusk þeir við Þjóstólfr ok Þorvaldr, Thostolf and Thorwald had little to do with one another, kept aloof from each other, Nj. 18; var nú kyrt þann dag, svá at þeir áttusk ekki við, tbat day passed quietly, so that they came not to a quarrel, 222.β. to marry, vide above (A. I. 2). -
4 ÆTT
* * *(pl. -ir), f.2) one’s family, extraction, pedigree (hann var sœnskr at ætt); þaðan eru komnar þræla ættir, the race of thralls; telja ætt til e-s, to trace one’s pedigree to; e-t gengr í ætt, it is hereditary;3) generation (í ina þriðju eða fjórðu ætt).* * *f., like sætt (q. v.), the forms vary between átt and ætt; in old writers the latter form is by far the more common; in mod. usage they have been separated, átt meaning a quarter in a local sense, ætt a family: [ætt is akin to Ulf. aihts = τα ὑπάρχοντα; A. S. æhte = property; Early Engl. agte; Germ. acht = patrimony; the root verb is eiga, átti, like mega, máttr; from this original sense are derived both the senses, ætt = a family, and ætt or átt = Scot. ‘airt,’ ‘regio caeli;’ the etymology of átt from átta ( eight), suggested at p. 47, col. 1, is too fanciful.]B. An airt, quarter of the heavens, in gen. dat. pl. átta, áttum; eptir þat sá sól, ok mátti þá deila ættir, Fb. i. 431; átta ættir, eina ætt, Sks. 54; af suðr-ætt, … vestr-ætt, flugu brott í sömu ætt, … ór þeim ættum sem þér þóttu ernirnir fljúga, Ísl. ii. 195, 196; þá drífr snær ór öllum áttum, Edda i. 186 (so also Ub. l. c., but ættum Cod. Worm. l. c.); í allar áttir, Edda i. 182 (ættir Ub. l. c.); norðr-ætt, suðr-ætt, vestr-ætt, austr-ætt, qq. v.; hann skyldi auka ríki sitt hálfu í hverja höfuð-átt, Hkr. i. 49; af öllum áttum, from all ‘airts’ of heaven, Edda 40, Hkr. i. 33; ór ýmissum áttum, Orkn. (in a verse), and so on; see átt, p. 47.II. prop. what is inborn, native, one’s own, Lat. proprium; one’s family, extraction, kindred, pedigree; áttir, Grág. i. 238, Haustl. 10; allt er þat ætt þín, Óttar heimski, Hdl.; telja, rekja ættir, to trace pedigrees, id.; jötna ætt, id.; órar ættir, Vþm.; komnir af ætt Hörða-Kára, Fms. i. 287; hitt veit ek eigi hvaðan þjófs-augu eru komin í ættir várar, Nj. 2; tvá menn er ættir eru frá komnar, Adam ok Evu, Edda (pref.); dýrra manna ættir, … enginn stærisk af sinni ætt, Landn. 357; er þaðan komin mikil ætt, Eb. 123 new Ed.; hann er orðinn stórum kynsæll, því at til hans telja ættir flestir inir göfgustu menn á Íslandi, 126; Háleygja-ætt, Landn. 255; jarla-ættir, konunga-ættir, biskupa-ættir, etc., passim; ór ættum er ef lengra er rekit, out of the ætt, not genuine, spurious, Edda 124; e-t gengr í ætt, to be hereditary, of habits, character, diseases, or the like, Ó. H. 122; cp. úr-ætta.COMPDS: ættarbálkr, ættarbragð, ættarbætir, ættarferð, ættarfylgja, ættarfærsla, ættargripr, ættarhaugr, ættarhögg, ættarlaukr, ættarmenn, ættarmót, ættarnafn, ættarréttr, ættarskarð, ættarskjöldr, ættarskömm, ættarspillir, ættarstofn, ættarsvipr, ættartal, ættartala.☞ Genealogies (ættir, ættar-tölur, ætt-vísi) form the ground-work of the old Icel. historiography; the ancient Saga-men delighted in them, and had a marvellous memory for lineages; in the Sagas the pedigrees give the clue by which to trace the succession of events, and supply the want of chronology. Whole chapters in the best Sagas, esp. at the beginning of a work, are set apart for genealogies, thus. Nj. ch. 1, 19, 20, 25, 26, 46, 57, 96, 97, 114, 115, 155, as also 47, 57, 58, 106 (begin.), Eb. ch. 1, 7, 8, 12, 65, Ld. ch. 1, 31, 32, Eg. ch. 23, Gullþ. ch. 1, Dropl. S. ch. 1–3, Þorst. hv. ch. 1–3, Þorst. Saga St. (the end), Rafns S. (the end-chapter), Flóam. S. ch. 1 (and esp. the end-chapter), Hænsa Þ. S. ch. 1, Gísl. S. pp. 8, 9, Vapn. S. ch. 3, Ísl. i. 353–362 (Biskupa-ættir), Guðm. S. ch. 1, Árna b. S. ch. 1, Þórð. S. hr. new Ed. (at the end), Fagrsk. 144–148, Orkn. S. ch. 39, 59. In the Sturlunga S. the initial chapters (Sturl. i. 44–55, with which the work of Sturla begins) are devoted to the tracing the families of that time; so also Sturl. i. 202–206, iii. 96, 97. But the chief store-house for genealogical knowledge is the Landnáma, which contains about 5000 pr. names, of which perhaps a third are names of women. -
5 VITA
* * *(veit, vissa, vitaðr), v.1) to have sense, be conscious (hann var enn eigi ørendr, en vissi þó ekki);with gen., gráðugr halr, nema geðs viti, unless he has his senses about him;2) to know;engi vissi skapara sinn, no one knew his maker;þeir er vel mart vitu, those who know many things;vita sik saklausan, to know oneself to be innocent;veizt þú, hvat þér man verða at bana, dost thou know what will be the cause of thy death?;vita skyn á e-m, to know one;Flosi kvaðst eigi vita skyn á, hverir lögmenn væri beztir, F. said that he knew nothing about who were the best lawyers;vita ván or vánir e-s, to expect, look for (G. vissi slíks matar þar ekki ván);vita fram, to be prescient, know the future;veit þat trúa min, upon my faith!;3) to see, try to find out (bað þá vita, hvat af Gretti yrði);vittu, ef þú hjálpir, see if thou canst help;vit, at þá náir sverði því, try to get that sword;4) to look, be turned towards;vita upp, fram, aptr, to look (be turned) upwards, forwards, backwards;vita móti sólu, at sjánum, to face the sun, the sea;vita til norðrættar, to look north;ormahöfuð öll vitu inn í húsit, all the heads of the serpents look into the hall;with gen., þeir fundu vínvið allt þar sem holta vissi, they found the vine wherever there was woodland;sökin veit til lands-laga, en ekki til Bjarkeyjar-réttar, the case comes under the country-law, and not under the town-law;6) to bode, betoken, with gen. (ekki vita slík orð lítils);þat mun eigi øngra tíðinda vita, this betokens no small tidings;7) to mean, have such and such bearing;hvat veit óp þetta, what means this shouting?;eigi veit þannig við, that is not the case;seg mér hit sanna, hversu við veit, how things stand;ok rœddu um þat, at nú mundi vel vita, that things were likely to take a good turn;8) with preps.:vita af e-u, to know of (ekki vissi á. af kaupi þeira);vita e-t at sér, to know oneself to be guilty of;vita e-t eptir sér = vita e-t at sér (vita eptir sér slíkan glœp);vita e-t frá sér, to be conscious (sensible) of (ek var svá syfjaðr, at ek vissa fátt frá mér);vita e-t fyrir, to know beforehand (ørlög sín viti engi maðr fyrir);vita til e-s, vita til um e-t, to know of (ekki vissu landsmenn til um ferð Þórólfs);vita ekki til sín, vita ekki til manna, to have lost consciousness, one’s senses;recipr. to know of an another (þeir vissust jafnan til í hafinu);vita um e-t, to make inquiries about (fara at vita um e-t);to know about (eigi veit ek um gaman þetta);vita e-t við e-n, to get to know a thing, from one (mun ek vita við skipverja mina, hvat þeim sýnist ráð).* * *a verb whose present is in a preterite form, see Gramm. p. xxiii: pres. veit, veizt (veiztu), veit; plur. vitum, vituð, vitu, later and mod. vitið, vita; the latter form appears in vellums early in the 14th century, e. g. þér vitið, Fms. vi. 144, from the Hulda: pret. vissa, vissir, vissi (never visti, cp. Goth. wissa, mod. Dan. vidste): subj. pres. vita, pret. vissa; imperat. vit, vittú; part. vitaðr (vitinn, Hornklofi): with neg. suff. veit-at, knows not, Hm. 74; veit-k-a-ek, ‘wot I not I,’ Hkr. iii. 376; veizt-attu, Hbl. 4; vitum-a, we know not, Skv. 3. 18; vissi-t, knew not: [Ulf. witan = εἰδέναι, γιγνώσκειν; A. S. and Hel. witan; Engl. wit; Germ. wissen; Dan. vide; Swed. vita; Lat. videre; Gr. εἰδέναι.]A. To wit, have sense, be conscious; hneig hón aptr ok vissi ekki til manna, Bjarn. 68; varð hann svá feginn at varla vissi hann, Flóv.; faðirinn vissi ekki lengi, svá þótti honum mikit, Bs. i. 369; hann þóttisk nær ekki vita fyrir hræzlu, Fms. vii. 142; hann var enn eigi örendr en vissi þó ekki, Fb. ii. 453; ek var svá syfjaðr at ek vissa fátt frá mér, Gísl. 6l; hestr laust einn ungan mann í höfuðit, ok sprakk mjök, ok vissi ekki, Bs. i. 314, l. c.; tók hann einn þeirra ok varðisk með, þar til er sá vissi ekki til sín, Fms. vi. 110; hann tók augna-verk strangan, ok vissi hann löngum hvárki í þenna heim né annan, Bs. i. 317; hann vissi lengi ekki hingat, 336; ok vissi þá ekki til sín löngum, 335; hvárt skal hjóna færa annat fram þat sem heldr hefir fé til, nema annat þeirra viti eigi vel ( unless he be not in the enjoyment of his full senses) en þegar er því batnar, Grág. i. 300: with gen., gráðigr halr nema geðs viti, Hm. 19 (see B. 3).2. vita skyn á, to understand, know, Nj. 223, Grág. ii. 167, Fms. i. 186, xi. 323 (see skyn); vita ván e-s, to expect, Eg. 746, Fms. viii. 180, Nj. 75, Blas. 46.II. to wit, know; vituð ér enn eða hvat, Vsp.; þeir er vel mart vitu, Hm. 53: ek veit, 76; vita sik saklausan, to know oneself to be sackless. Eg. 49; síðan skaltú vita þitt eyrendi, Finnb. 258; ef þeir vitu þetta eigi, Nj. 231; skaltú ok þat vita, at …, 88; lát sem þú vitir eigi, Ísl. ii. 250; þeir munu vitað hafa með Þráni, Nj. 136; ek veit allt með henni, El.; hitt veit ek eigi hvaðan þjófs-augu eru komin í ættir várar, Nj. 2; veit ek þann mann er þora man, 89; veizt þú hvat þér man verða at bana?—Veit ek, segir Njáll, 85; veitat hinn er vætki veit, Hm. 74.2. with prepp.; vita fram (fram-viss); vissi hann vel fram sem Vanir aðrir, Þkv. 15: vita fyrir, to foreknow (for-vitri); vita örlög sín fyrir, Hm. passim; mundi hann þat vita fyrir er hann vissi dauða sinn, Nj. 98: vita til e-s, to know of. Fms. x. 337; ekki vissu landsmenn til um ferð Þórólfs. Eg. 78.3. with the particle ‘at;’ þóttisk Þorkell vita at Grímr var þar, Dropl. 34; hana vissi at skíða-hlaði var við dyrr þær, 29; eigi munda ek vita at blóðrefillinn kæmi við mik í gær líttað, Fms. xi. 144: veitka ek nema þú þykkisk nú minn lávarðr, Hkr. iii. 376.III. in exclamations; hvat veit ek hvárt menn munu aldri hætta lygi-sögum, Fb. i. 184; var þetta hans bani, sem vita mátti, i. e. of course, Stj. 541; hvat ek veit, hvárt ek mun, what know I! should I? …, as an interjection, Nj. 85; veiztu, ef þú vin átt, farðú at finna opt, Hm. 43; veit þat trúa mín, upon my faith! Edda; veit menn, mod. viti menn! see maðr B. 3; hvar viti menn ( whoever knew) slíku bellt við konungmann, Eg. 415; hvar viti áðr orta mærð með æðra hætti, Edda (Ht.)IV. to see, try; má ek vita at ek fá af henni nökkurn vísdóm, Stj. 491; ek mun ríða ok hitta Óspak, ok vita at hanni vili sættask, Band. 5; ok vita at vér næðim Sokka víkingi, Fms. ii. 5; sá skal vita, er á strenginum heldr, hvárt hann skelfr, Fb. ii. 129; vil ek fara ok vita, at ek mega bjarga honum, 623. 16; vittu ef þú hjálpir, see if than canst help, Og. 5; vit at þú náir sverði því, Dropl. 28; fara heim ok vita hvers víss yrði, Nj. 114; vér skulum hlaupa at fylkingu þeirra, ok vita at vér komimk svá í gegnum, Fær. 81; skal yðr þat heimilt, ok vita at þit þroskizk hér, 45; sendi Sirpa bónda sinn at vita sér um brún-gras, to fetch for her (cp. vitja), Finnb. 258; ókunnugr ertú mér, ok vil ek vita við skipverja hvat þeim sýnisk ráð, Fbr. 62 new Ed.; ok bað hana vita af hón kenndi höfuðit, Bjarn. 68.V. to look towards, of a place, = Lat. spectare ad, vergere in; in þat er vissi til norðr-ættar, Edda 22; sá armr er vissi at dikinu, Fms. vi. 406; ok lögðusk þaðan undir sem at veit bænum, viii. 377; bæði þat er aptr vissi ok fram, vii. 94; á þann bekk er vissi móti sólu, vi. 439; þann arminn er vissi at sjánum, viii. 115; rökðu þangat sporin sem klaufirnar höfðu vitað, Ó. H. 152; vissu þá grundvellir upp, en veggir í jörð niðr, Sks. 142 new Ed.; fætr vissu upp, Eg. 508; þar á eynni er vissi til Atleyjar, 222; þeir fundu vínvið allt þar sem holta vissi, they found the vine wherever there was woodland, Þorf. Karl. 420; en þróask, ef hann vissi til mikilleiks, if it shewed growth, Korm. 8; allt þat er honum þótti grjóts vita, þótti honum við gull glóa, Konr.2. metaph. to come under that and that head, to respect, mean, have such and such bearing; sökin veit til lands-laga en ekki til Bjarkeyjar-réttar, this case comes under the country-law, and not under the town-law, Fms. vii. 130; eigi veit þannig við, that is not the case, Nj. 180; ef öðru-vísi veit við, Al. 106; seg mér et sanna, hversu við veit, how things stand, Fms. iii. 70; konungr svarar, at mál þat vissi allt annan veg við, Ó. H. 199; hvat veit hrygð þessi? Stj. 600; hvat veit óp þetta, what means this shouting? Fms. viii. 141; hvat vissi laga-frétt sú er Emundr spurði í gær? Ó. H. 87; skipan er hér á vorðin, ok veit ek eigi hvat þat veit, I know not what it means, cannot understand it, Fs. 6; þat man eigi öngra tíðenda vita, i. e. that will mean something great, Nj. 83; gör sem ek býð þér, ok kann vera, at þór viti vel, do as I bid thee, and may be, it will be well with thee, 655 xiii. B. 4; ok rædda um þat at nú mundi vel vita, Ísl. ii. 354; hræzlu (gen.) þat vissi, it savoured of fear, Am. 97; ekki vita slík orð lítils, Sd. 151; hlæra þú af því at þér góðs viti, it is for no good that thou laughest, Bkv. 2. 31; er lítils góðs vissi, Barl. 20: þá gleði er viti til meins, Hom. (St.); þat er til hans veit, what respects him, Orkn. 314; þat er til heiðins siðar veit, N. G. L. i. 383.3. vita á, to forebode; brakar í klaufum, vind mun á vita, Mar. 1057 (cp. á-vitull); það veit á regn, storm, …, of weather marks.B. Recipr. to know of one another; þeir vissusk jafnan til í hafinu, Landn. 56; ok vitask þeir við mála-munda þann sín á miðli, to know mutually, Grág. i. 469; better, ok vitusk þeir þat við mála-munda þann, Kb. i. 131.2. pass.; skyldi aldrei annat vitask, to be known, Fas. i. 22.3. part.; vitandi né valdandi þessa verks, Fms. ix. 412; margs vitandi, Vsp. 20, Edda 11; vitandi vits, Hm. 17, Fms. v. 258 (cp. A l); vitandi mann-vits, Edda 9; viss vitandi, intentionally, knowingly, jb. 309 A; visir vitendr, Grág. (Kb.) i. 243, ii. 57; visar vitendr, Grág. i. 228.4. the past pret.; á morgun skal okkur saga vituð verða, to be known, proved, 655 xiii. B. 1; þat mátti eigi vitað verða, 625. 83; ef þetta er satt, þá er þat vitað (clear, manifest) at hón hefir eigi mær verit, Fms. x. 294; þat er vitað ( well known) at sjá. maðr er afbragð annarra manna, vi. 144; ok er þat vitað hver stóriðendi görðusk um hans mál, vii. 124; sá er þeim völlr of vitaðr, that field is marked out for them, Vþm. 18; valr vitinn Friggjar faðm-byggvi, allotted to Odin, Hornklofi. -
6 HVÁRR
pron.1) which (of the two) in pl. of two parties, hvárir sigrast, which of both (hosts) will gain the day;3) at hváru, yet, nevertheless, however.* * *pron. interrog. and indef., contr. from hvaðarr, which is obsolete, but occurs thrice in poets of the 10th century, Kormak, Fas. i. 297 (in a verse), Hkr. i. 205 (in a verse): mod. form hvorr, still so proncd. in the south of Icel.: [Goth. hwaþar; A. S. hwæðer, cp. Engl. whether; Hel. hweðar, cp. Germ. weder]:I. interrog. direct and indirect, whether, which of two, Lat. uter, in a dual sense, distinguished from hverr in plur.: in plur., like Lat. utri, of two parties, hvárir sigrask, either, which of both (hosts) will gain the day, Nj. 198, Fms. x. 199; hvárir ná máli annarra, Nj. 8: in sing., hvárr þeirra, each of them, both, Grág. i. 120: with a possess. pron., hvárr okkar, Nj. 202: hvárr—annarr, one—another, either … the other; hvárr sem ( either) annars frændkonu á, Grág. i. 29; hvárr við annan, Fms. ii. 366; hvárr okkarr við annan, one to another, Fær. 174; annarr hvarr (q. v.), either.II. indef., each of two; hvárir við aðra, Fms. x. 299, Grág. i. 70; hvarir til annarra, Eg. 126; selja grið hvárir öðrum, Grág. ii. 20; tveggja (gen.) hvárr, either of the twain, 623. 24, Blas. 40, Fms. vii. 157; hvárt … eða, either … or; hvárt er þú vill, láta okkr lifa eðr deyja, Fms. i. 205; á hvára hlið, Rm.; sextigu barna, jafnmart hvárt, syni ok dætr, Stj. 408; hætt er þeirra hvárt, Hm. 87; sinn dag hvárir, Fbr.; sinn veg hvárr, Róm. 347; á sínum stól hvárr þeirra, Stj. 602; mánaðar mat hvars, N. G. L. i. 67, 98, 99; hann kastaði á öxl sér hvárum tveimr, two on each shoulder, Grett. 134 A.2. adverbial, at hváru, yet, nevertheless, however, often spelt at-vóru, Hom. 116, 119, cp. Hkr. iii. 288; att varu, Al. 30, 137, Hom. 158; sár mun gramr at hváru, but however that may be …, Hallfred; þó at hváru, yet, N. G. L. i. 48; þá á hinn þó at hváru at skuldfesta hann, Grág. i. 233; en hinn selr þó at hváru, yet nevertheless, ii. 253; þót hváru (= þó at h.), 313; þá freistum attvóru, Al. 137, this phrase is now obsolete, and is rare even in old writers.B. Neut. hvárt, interrog. adverb, whether, direct and indirect; commonly in the first of two correlative clauses, hvárt …, eða or eðr …, whether …, or …, Lat. utrum …, an …, Nj. 205, etc., passim; hvat? … hvárt mægð eðr frændsemi, what? … whether is it affinity or kin? Fb. i. 328; hvárt (better hvat) segi þér til? hvárt skal ek fara eðr eigi, whether shall I go or not? Stj. 602; fæ ek nú varliga séð, hvárt Hrærekr mun fá nauðgat mik til eða eigi at ek láta drepa hann? Ó. H. 74:—but the latter of the two clauses is often dropped; hvárt grætr þú, whether dost thou weep (or not)? what! art thou weeping? Nj. 202; hvárt er rétt, bóndi, whether is it true (or not)? 79; eld kveyki þér nú sveinar, eða hvárt skal nú búa til seyðis? 199; hvárt er Flosi svá nær, at hann megi heyra mál mitt? 200; hvárt er nú engi kona sú er þér er eigandi? Stj. 411, 602; hvat sagðir þú? hvárt eigi þetta? Þiðr. 59; hann vildi vita hvárt hann var í brynju, Ó. H. 74.2. with adv. er (es, sem), either … or; hvártz sem (sic) maðr verðr sekr at sátt eða á várþingi, Grág. i. 121; hvárt er Hákon Gamli vill eðr eigi, Fms. i. 74; hvárt sem þat er at lögbergi eða í lögréttu, whether it be at the bill of laws or in the legislative chamber? Grág. i. II; hvárt sem þat var í löndum eða í lausa-aurum? Íb. 16; hvárt er friðr er betri eða verri? Ó. H. 208, Fms. iv. 79; hvárt sem þat er heldr í þessarri eðr annarri bók, Stj. -
7 eiga
If (-u, -ur)vlastnictvíHúsið er í eigu fjölskyldunnar.IIv (acc) (á, átti, áttum, átt)1. mít, vlastnit2. měl by, měla by, měl bys atd. (při doporučeních a radách)Þú átt að gera þetta. (hjálparsögn)Ég á bágt með að trúa þessu.Ég á ekki vináttu ykkar skilið. (verðskuldun)Ég vona að ég eigi ekki þriggja mánaða fangelsisdóm yfir höfði mér vegna þessara orða. Já, ég get ekki ímyndað mér að eiga yfir höfði mér reiði Lífar.Ég á fyrir bæði nýrri tölvu og X-box.Ég á gott að eiga svona marga góða vini.Hún á heima í höfuðborg Íslands.Mér fannst Hanna Þóra syngja frábærlega vel, stillti sig um óperutakta í lögum þar sem það á illa við.....sem hún á inni á kortinu sínu.Ég kíki í heimsókn ef ég á leið hjá...Ég ligg í rúminu og stari út í loftið. Ég veit að ég á margt ógert.Loki á orustu við Heimdall, og verður hvor annars bani.Nuddið er mikilvæg hjálp þar sem aðskilnaður hefur orðið á milli móður og barns, einkum ef hann á sér stað strax eftir fæðingu.Þeir eiga ekki skap saman.Við sem búum úti á landsbyggðinni vitum að hún á undir högg að sækja og þess vegna er óskaplega létt að tala eins og..Unnið með orðabók þar sem það á við. Fylgið stígum, slóðum og kindagötum þar sem það á við.Og skal ég útskýra hvað ég á við, að fólk á meginlandinu segist aldrei vera ferðast til Evrópu.. (meina) Hvað áttu við?Það á ekki lengur við.Ég á við smá vandamál að stríða. Ég á við hræðilegt vandamál að stríða.
См. также в других словарях:
Wikingerzeit — Chronik (kleine Auswahl) 793 Wikingerüberfall auf das Kloster von Lindisfarne 795 Beginn der Überfälle auf Irland (Inishmurray) 799 Beginn der Überfälle auf das Reich der Franken 830 erneute Wikingerüberfälle auf England 840 erst … Deutsch Wikipedia
Norwegian language — Norwegian norsk Pronunciation [nɔʂk] Spoken in Norway (4.8 million) … Wikipedia
Nordgermanische Religion — Als Nordgermanische Religion wird die Gesamtheit von Kulten und diesen zugrunde liegenden religiösen Vorstellungen verstanden, die in vorchristlicher Zeit im skandinavischen Raum verbreitet waren. Inhaltsverzeichnis 1 Hintergrund 2 Vorwikingische … Deutsch Wikipedia
Idioma noruego — Noruego Norsk Hablado en Noruega y minorías en Estados Unidos Región Noruega: Este, Norte (bokmål) Oeste (nynorsk) Hablantes … Wikipedia Español
Langue Germanique — Langues germaniques Les langues germaniques sont des langues indo européennes. Elles furent d abord parlées par les peuples germaniques, qui vivaient initialement aux frontières nord est de l Empire romain. Ces langues partagent plusieurs traits… … Wikipédia en Français
Langue germanique — Langues germaniques Les langues germaniques sont des langues indo européennes. Elles furent d abord parlées par les peuples germaniques, qui vivaient initialement aux frontières nord est de l Empire romain. Ces langues partagent plusieurs traits… … Wikipédia en Français
